مصحف فاطمه ی زهرا ‏عليها السلام‏

بر چهره ی تابنده ی زینب صلوات 
بر منطق کوبنده ی زینب صلوات

در گریه به رخسار حسینش خندید

بر گریه و بر خنده ی زینب صلواتالّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُم

نكته زيبا و دقيقى كه ذهن و انديشه شما را به سوى چنين مقوله و پرسش‏هايى درباره آن معطوف داشته، پرداختن به نكته‏اى است كه از گذشته موضوع گفت‏وگوى عالمان و انديشمندان بوده است. ورود به اين مقوله، مستلزم بيان مسائلى است كه در ذيل بدان اشاره مى‏شود:

يك. چيستى مصحف‏
كلمه «مُصْحَف»، اكنون بيشتر به معناى «قرآن» به كار مى‏رود؛ اما در لغت به معناى مجموعه برگه‏هايى است كه ميان دو جلد، جمع آورى شده است و امروزه «كتاب» خوانده مى‏شود.سيد محمدرضا حسينى جلالى، تدوين السنة الشريفه، ص 76. بنابراين، منظور از «مصحف فاطمه» كتاب آن حضرت است كه در بعضى از روايات اهل سنت نيز به آن اشاره شده است. راويانى چون «ابى‏بن
كعب» وجود كتابى نزد حضرت فاطمه‏عليها السلام را تأييد كرده است.اسعد عبود، صحيفة الزهراعليها السلام، صص 56 - 58.
بدين ترتيب سخن كسانى مانند ايجى در مواقف و جرجانى در شرح مواقف و ابو زهره در كتاب امام صادق‏عليه السلام - كه مدعى‏اند، شيعه به قرآنى منسوب به فاطمه‏عليها السلام كه غير از قرآن رايج ميان مسلمانان است، اعتقاد دارد نادرست است و در عدم رجوع به روايات شيعه و نيز عدم دقّت در معناى مصحف ريشه دارد.هاشم معروف الحسنى، سيرة الائمة الاثنى عشر، ج 1، ص 98
و 99.
درباره ماهيت اين مصحف در منابع شيعى، روايات فراوان وجود دارد. در اين احاديث، محتوا، حجم، زمان و كيفيت نگارش مصحف بيان شده است. البته در نگاه ابتدايى، اختلافاتى ميان اين روايات ديده مى‏شود؛ ولى با اندكى دقت، قابل توجيه است.مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، (تهران: دارالكتب الاسلاميه)، ج 26، ص 38 - 48. بعضى از روايات، مطالب آن را غير از مطالب قرآن دانسته‏اند.
همان، ص 38 و 39.
بر اساس شمارى از احاديث در اين كتاب، مطالبى چون وصيت حضرت زهراعليها السلام‏همان، ص 43.، مصيبت‏هاى فرزندان آن حضرت در طول زمان‏همان، ص 41.، پيشگويى حوادث آينده‏همان، ص 44. و تمام پادشاهانى كه بر زمين حكم خواهندسيدمحمدرضا حسينى جلالى، تدوين السنة الشريفه، ص 77. راند، نوشته شده است.
دسته‏اى از روايات نيز از اشتمال اين مصحف، بر تمام احكام حلال و حرام، سخن به ميان آورده است‏بحارالانوار، ص 37.. بر اساس بعضى از احاديث، امام صادق‏عليه السلام حوادث تاريخى‏اى چون ظهور زنديقان را پيشگويى و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند كرده است.بحارالانوار، ص 44.
اين روايات با هم ناسازگار نيست؛ زيرا ممكن است همه مطالب ياد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روايت بخشى از محتواى آن را بيان كرده باشد.

دو. كيفيت نگارش مصحف‏
مهم‏ترين مطلب درباره اين مصحف، زمان و كيفيت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهراعليها السلام با جبرئيل و ديگر فرشتگان الهى است. در چند روايت، آمده است: پيامبراكرم‏صلى الله عليه وآله مطالب را املا مى‏كرد و امام على‏عليه السلام مى‏نوشت.همان، ص 41 و 42 و 49.

درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه‏عليها السلام، مى‏توان گفت: آن كتاب نزد آن حضرت نگه‏دارى مى‏شد و يا او واسطه رسيدن بعضى از مطالب، به دست امام على‏عليه السلام بوده است.
در بعضى از روايات، مصحف، ره‏آورد املا و وحى مستقيم خداوند بر حضرت زهراعليها السلام دانسته شده است‏همان، ص 39.. بر اساس روايات ديگر، بعد از وفات پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله، خداوند فرشته‏اى را نزد آن حضرت مى‏فرستاد تا در غم پدر، دلدارى اش دهد و وى را از مكان و جايگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت‏وگو بنشيند. حضرت
فاطمه‏عليها السلام سخنان آن فرشته را به امام على‏عليه السلام منتقل مى‏كرد و آن حضرت آنها را به نگارش در مى‏آورد.همان، ص 44 و 48. روايتى اين فرشته را جبرئيل‏عليه السلام معرفى كرده است.همان، ص 42.
ميان اين احاديث نيز ناسازگارى وجود ندارد؛ زيرا مى‏توان گفت خداوند به وسيله فرشته‏اى از فرشتگان خود (جبرئيل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهراعليها السلام بخشى از اين كتاب را به مطالب دريافتى از پدر بزرگوار خود و بخشى ديگر را به مطالب جبرئيل اختصاص داده بود.

سه. امكان نزول جبرئيل‏
اشكال ديگر روايات دسته اخير، قطع وحى پس از رسول اكرم است. به عبارت ديگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پيامبران است و بعد از وفات ايشان، ارتباط ميان زمين و آسمان قطع و وحى منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهراعليها السلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو كرده است؟
در پاسخ بدين اشكال، گفتنى است: طبق آيات قرآن، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غير پيامبران، از طريق فرشتگان و وحى امكان‏پذير است؛ چنان كه آيات بسيارى از ارتباط فرشته با حضرت مريم سخن مى‏گويدآل عمران (3)، آيات 42 و 43 و 45. و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى را وحى مى‏خواند.قصص (28)، آيه 7. وقتى امكان اين ارتباط با زنانى چون مادر
موسى و حضرت مريم پذيرفته شد، امكان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهراعليها السلام - كه از سوى پيامبر اكرم سرور همه زنان در همه زمان‏ها معرفى شده است به طريق اولى پذيرفتنى مى‏نمايد. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمين و آسمان بعد از پيامبراكرم‏صلى الله عليه وآله، قطع ارتباط ميان خداوند و فردى به عنوان پيامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امكان ارتباط
زمينيان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روايات شيعه، نوعى ارتباط ميان امامان معصوم و خداوند وجود دارد.بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 97.در روايات اهل سنت نيز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده‏اند؛ يعنى، كسانى كه با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارند و از آنها حديث دريافت مى‏كنند.اعيان الشيعه، ج 1، ص 314 و 315.

چهار. مصحف نزد چه كسى است؟
براساس روايات شيعه، اين مصحف در زمان‏هاى مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامى به امام ديگر رسيده و جز آن بزرگان، كسى بدان دسترسى نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثى را پيشگويى و احكامى را بيان كرده‏اند.بحارالانوار، ص 48 - 38.
در پايان گفتنى است: كتاب‏هايى كه اخيراً با عنوان صحيفة الزهرا منتشر شده،مانند: اسعد عبود، صحيفة الزهراعليها السلام ؛ جواد قيومى اصفهانى، صحيفة الزهراعليها السلام. با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زيرا در اين كتاب‏ها عمدتاً دعاهاى منسوب به آن حضرت‏عليها السلام به چشم مى‏خورد؛ نه آنچه در روايات درباره مصحف فاطمه بيان شده است.
(قرآن شناسي، صالح قنادي با همكاري جمعي از محققان، كد: 54/500005)